આઉટ ઑફ બૉક્સ થિંકિંગની કળા

બસ, હવે બે જ પુસ્તકો બાકી છે. ટૉપ ટેન બિઝનેસ બુક્સની સિરીઝમાં અત્યાર સુધીમાં 8 પુસ્તકોની વાત કરીઃ

• ઍઝ અ મૅન થિન્ક્થ
• થિન્ક ઍન્ડ ગ્રો રિચ
• ઝીરો ટુ વન
• ધ આર્ટ ઑફ સ્ટાર્ટ
• ધ ઑબ્સ્ટેક્લ ઈઝ ધ વે
• ઈન્ફ્લ્યુઅન્સ
• સ્વિચ
• ધ ઈફેક્ટિવ એક્ઝિક્યુટિવ

નવમું પુસ્તક જે મેં પસંદ કર્યું છે એ પાથ બ્રેકિંગ પુસ્તક છે, તમને લિટરલી આઉટ ઑફ બૉક્સ થિન્કિંગ કરવા પ્રેરે એવું પુસ્તક છે. જૅસન ફ્રાઈડ અને ડૅવિડ હેનમેર હૅન્સન લિખિત આ પુસ્તકનું નામ છેઃ ‘રિ-વર્ક’. પેટા મથાળું છેઃ ચેન્જ ધ વે યુ વર્ક ફોરેવર.

પુસ્તકમાં એક જગ્યાએ જૅસન અને ડૅવિડ લખે છે કે મિસ્ટેક્સમાંથી શીખવાની કન્સેપ્ટ ઓવરરેટેડ છે. એમનું લૉજિક એ છે કે ભૂલોમાંથી તમે ‘શું ન કરવું’ એ શીખો છો, બસ. પણ તમારે હવે ‘શું કરવું જોઈએ’ એ પાઠ ભૂલોમાંથી શીખવા નથી મળતો. ખરું શીખવાનું તમારા સક્સેસમાંથી મળે છે. તમને કોઈ વાતમાં સફળતા મળે છે ત્યારે તમને ખબર પડે છે કે હા, આ સાચો રસ્તો છે. આ રસ્તે જ તમારે આગળ વધવું જોઈએ. ફરી આવું કરશો તો ફરી તમને સફળતા મળશે. અને ફરી જ્યારે આવું કરશો ત્યારે અત્યારના કરતાં હજુ વધારે સારું કરશો.

આ બંને લેખકો માને છે કે, સફળતા મેળવવા નિષ્ફળ થવું અનિવાર્ય નથી. ફેઈલ્યોર ઈઝ નૉટ અ પ્રિરિક્વિસાઈટ ફૉર સક્સેસ. કુદરત પણ આ જ સિદ્ધાંતોથી ચાલે છે. જે નિષ્ફળ જાય છે એને પડતા મૂકીને સફળતાના આધારે જ દુનિયા ઘડાઈ છે. સર્વાઈવલ ઑફ ધ ફિસ્ટેસ્ટ.

આજકાલ એક નવો શબ્દ બજારમાં આવ્યો છે. નવો એટલે? છેલ્લાં થોડાક દાયકાઓમાં. વર્કોહોલિક. ખૂબ દારૂ પીનારાને આલ્કોહોલિક કહેવાય એમ ખૂબ વર્ક કરનારાઓ વર્કોહોલિક છે. જબરજસ્ત મહેનત કરવી એને એક સદ્દગુણ ગણવામાં આવે છે પણ જૅસન-ડૅવિડ કહે છે કે વર્કોહોલિઝમ બિનજરૂરી છે, એટલું જ નહીં સ્ટુપિડ પણ છે. તમે ખૂબ કામ કરી નાંખ્યું એનો મતલબ એ નથી કે તમને ખૂબ મોટા પરિણામો મળી ગયાં. માત્ર તમે ખૂબ ઢસરડો કર્યો એટલું જ એમાંથી પુરવાર થાય છે. ખૂબ કામ કરવામાં તમે સાતત્ય જાળવી શકવાના નથી. ક્યારેક તો ઢગલો થઈને બેસી પડવાના. બર્ન આઉટ થઈ જવાના. અને એ વખતે, તાજામાજા થઈને ફરીથી કામ શરૂ કરવાની ભારે તકલીફ થવાની તમને.

વર્કોહોલિક લોકોનો પ્રૉબ્લેમ એ હોય છે કે તેઓ માત્ર કામના કલાક વધારીને ધાર્યું પરિણામ લાવવા માગે છે. એમને ખબર નથી હોતી કે અહીં બુદ્ધિ લડાવવાની જરૂર છે. બૌદ્ધિક આળસને તમે વર્કોહોલિઝમ વડે ઢાંકી ન શકો. વર્કોહોલિક લોકોનો પ્રૉબ્લેમ એ છે કે એમને કામના કલાકો વધારવામાં જ આનંદ આવતો હોય છે, સૉલ્યુશન લાવવામાં નહીં. એ લોકો પ્રોડક્ટિવ નથી હોતા. વર્કોહોલિક લોકો અને નૉન-વર્કોહોલિક લોકોમાં એક જ ફરક હોય છે. વર્કોહોલિક્સ નાની-છૂંછાં જેવી વાતોમાં અટવાઈને કામનો સમય લંબાવે છે અને બીજું નવું કામ હાથમાં લેતા નથી જ્યારે નૉન વર્કોહોલિક્સ પોતાનું કામ ઝડપથી આટોપીને ઘરભેગા થઈને બીજા દિવસે તાજામાજા થઈ કામ પર આવે છે- નવું કામ શરૂ કરવા.

ગૉર્ડન રૅમ્સેની ટીવી સિરીઝ ‘કિચન નાઈટમૅર્સ’ તમે કદાચ જોઈ હશે. ‘રિવર્ક’ પુસ્તકના લેખકો આ સુપરહિટ ટીવી પ્રોગ્રામનો દાખલો આપીને કહે છે કે ખૂબ બધા પ્રયત્નો કર્યા પછી પણ તમને સફળતા ન મળતી હોય તો પ્રયત્નોમાં ઔર ઉમેરો નહીં કરો, ઘટાડો કરો. શું કામ?

ગૉર્ડન રૅમ્સેનો આ ટીવી પ્રોગ્રામ ફડચામાં જઈ રહેલી કે ઑલરેડી પહોંચી ગયેલી રેસ્ટોરાંને ફરી બેઠી કેવી રીતે કરી શકાય તેના પર આધારિત છે. આવી, મોટાભાગની રેસ્ટોરાંનો એક ખૂબ મોટો પ્રૉબ્લેમ એ હોય છે કે એના મેનુમાં ખૂબ બધી વાનગીઓ હોય છે. આવી રેસ્ટોરાંના માલિકની કન્સેપ્ટ એ હોવાની કે હું દરેક પ્રકારના ક્લાયન્ટ્સને ખુશ કરું. ઍટલે એ દુનિયાભરની ડિશીઝ મેનુમાં લખશે અને એમાંની એકેય ડિશના સ્વાદમાં ભલીવાર નહીં હોય. કિચનમાં અને સ્ટોરરૂમમાં આને કારણે જે માથાનો દુખાવો સર્જાશે તે તો અલગ.

ગોર્ડન રૅમ્સે સૌથી પહેલું કામ મેનુને ટ્રિમ કરવાનું કરતો હોય છે. ત્રીસથી વધારે ડિશની જગ્યાએ માત્ર દસ. એ પછી વાનગીઓને બનાવવાની રીતમાં સુધારો કરવાનો. ટ્રિમિંગ પહેલાં, પૉલિશિંગ પછી.

કામની બાબતમાં નૉર્મલી આપણે શું ભૂલ કરતાં હોઈએ છીએ કે કોઇ કામ સરખી રીતે ન થતું હોય કે એનું ધાર્યું પરિણામ ન આવતું હોય તો આપણે એ કામમાં વધારે લોકો રોકીએ, વધારે પૈસા નાખીએ, વધારે ટાઈમ ખર્ચીએ. આને કારણે તો ઊલ્ટાનું જે પ્રોબ્લેમ હોય એ વધારે મોટો થઈ જાય. કરવાનું એ કે કામનું કદ ઘટાડી નાંખવાનું. એવું કર્યા પછી જે કામ હાથમાં રહેશે તે કરવા માટે તમારી પાસે વધારે સમય હશે અને એ પૂરું કરવા માટે તમારે વધારે લોકો નહીં લાવવા પડે, વધારે ખર્ચો પણ નહીં કરવો પડે.

જૅમ્સ-ડેવિડ કહે છે કે તમે જે માલ બનાવતા હો એની બાય-પ્રોડ્ક્ટ પણ વેચો. એમના કહેવા પ્રમાણે કોઈપણ વ્યક્તિ કે કંપની જે કામમાં ઈન્વોલ્વ્ડ હોય એ કામ ઉપરાંતની બાય પ્રોડક્ટ બનવાની જ છે. દાખલો લઈએ તો તમારી પાસે લાકડાની સૉ મિલ હોય તો ભૂસાથી માંડીને નાની-મોટી ટુકડા-ટુકડી સુધીની ઘણીય બાય પ્રોડક્ટ હશે. ડેરી ઉદ્યોગમાં દૂધ વેચવાનો મેઈન ધંધો હોય પણ બટર, ઘી, મિલ્ક પાઉડર, ચીઝથી માંડીને આઈસક્રીમ સુધીની અનેક ખાદ્યવસ્તુઓ બાય પ્રોડ્ક્ટમાંથી બને. આ જ રીતે તમે તમારી એક્સપર્ટીઝ જે ફિલ્ડમાં હોય, જે કામમાં તમે રોકાયેલા હો, એની બાય પ્રોડ્ક્ટ્સ પણ હોવાની જ.

નવી પ્રોડક્ટ બજારમાં મૂકવાનો રાઈટ સમય કયો? એ પ્રોડક્ટમાં હજુ આ ઉમેરવું છે, તે ઉમેરવું છે એમ વિચારીને ડિલે કરવાનો કોઈ મતલબ નથી હોતો. તમે પાયાની વાત મૂકી દીધી એમાં એટલે ઘણું. એ પછી તમે એમાં સુધારાવધારાઉમેરા કરી જ શકો છો. દસ વરસ પહેલાં એપલનો ફોન લૉન્ચ થયો પછી એમાં સતત સુધારાવગેરે થયા જ છે. જો એપલે વિચાર્યું હોત કે આઈફોન સિક્સ-એસ પ્લસ જેવો જ ફોન બજારમાં મૂકવો છે તો છેલ્લાં વર્ષોમાં કંપનીએ જે પ્રોફિટ કર્યો તે એમણે ગુમાવી દેવો પડ્યો હોત, એટલું જ નહીં આઈફોન સિક્સ-એસ પ્લસ લૉન્ચ થાય તે પહેલાં બીજી કંપનીઓના સેલફોન્સે માર્કેટ કેપ્ચર કરી લીધું હોત અને એપલના ફોન માટે માર્કેટમાં ઊભા રહેવાની તો શું પ્રવેશવાની પણ જગ્યા ન હોત.

જૅમ્સ-ડેવિડ કહે છે કે આપણા સૌના દિમાગમાં રોજ નવા નવા આઈડિયાઝ આવતા રહે છે. આપણને લાગે છે કે તરત ને તરત આ સુપર્બ આઈડિયાઝ અમલમાં મૂકી દેવા જોઈએ. આપણે હાથમાં જે કામ હોય તેને પડતું મૂકીને આ બ્રિલિયન્ટ આઈડિયાને એક્ઝિક્યુટ કરવામાં પડી જઈએ. બહુ ખરાબ કહેવાય. ઉત્સાહ બરાબર છે પણ તમને ખબર હોવી જોઈએ કે તમારી પ્રાયોરિટી શું છે. તમે જે કામ હાથમાં લીધું છે તે તમારી પ્રાયોરિટી છે. જે કામ શરૂ થઈ ગયું છે તેને પડતું મૂકીને નવા આઈડિયાઝનો અમલ કરવાની ઉતાવળ- અધીરાઈ રાખશો તો થોડા વખત પછી હજુ એક નવો આઈડિયા આવવાનો, તે વખતે આજના નવા આઈડિયાને તમે પડતો મૂકશો. અને એ રીતે તમારી જિંદગીમાં અધૂરાં કામો વધતાં જ જવાનાં.

નવા આઈડિયાઝને તરત ને તરત અમલમાં મૂકવાને બદલે એની નોંધ રાખી મૂકો. થોડા વખત પછી એના વિશે નવેસરથી વિચાર કરશો તો લાગશે જે એ આઈડિયા જન્મ્યો ત્યારે તમને જેટલો એક્સાઈટિંગ લાગતો હતો એટલો એક્સાઈટિંગ એ રિયાલિટીમાં છે નહીં.

આ અને આવી અનેક, આઉટ ઑફ બૉક્સ વિચારવા માટે મજબૂર કરે એવી વાતો ‘રિ-વર્ક’માં છે. બાકીની વાતો નેક્સ્ટ ટાઈમ

લાઈફ લાઈન

પ્રેક્ટિસથી પરફેક્ટ નથી બનાતું. પરફેક્ટ્ પ્રેક્ટિસથી પરફેક્ટ બનાય છે.

• વિન્સ લૉમ્બાર્ડી જુનિયર

(ફેમસ અમેરિકન ફુટબૉલ પ્લેયરનો ફેમસ પુત્ર)

www.facebook.com/saurabh.a.shah