વર્કફોર્સમાં મુસ્લિમ મહિલાઓની સંખ્યા ઘટી, શું નોકરી આપવામાં ભેદભાવ થાય છે?

ઉચ્ચ શિક્ષણમાં મુસ્લિમ પુરુષો કરતાં મુસ્લિમ મહિલાઓ વધુ પહોંચી રહી છે. ઓલ ઈન્ડિયા સર્વે ઓન હાયર એજ્યુકેશન (AISHE)-2021ના ડેટા દર્શાવે છે કે અંડરગ્રેજ્યુએટ કોર્સમાં 1,000 મુસ્લિમ વિદ્યાર્થીઓમાંથી 503 મહિલાઓ છે.

જો કે એકંદરે આંકડો નિરાશાજનક છે, કારણ કે લગભગ 20 ટકા વસ્તી ધરાવતા મુસ્લિમ સમુદાયની ઉચ્ચ શિક્ષણમાં તેમની ભાગીદારી માત્ર 4.6 ટકા એટલે કે 19.21 લાખ છે. જ્યારે AISHE 2019-20માં આ સંખ્યા 21 લાખ (5.5 ટકા) હતી.

ભારતીય મુસ્લિમ મહિલાઓના વ્યાવસાયિક વિકાસ માટે કામ કરતી રૂહા શાદાબે મીડિયામાં એક લેખ લખ્યો છે, જેમાં જણાવ્યું છે કે, મુસ્લિમ મહિલાઓ વર્કફોર્સમાંથી ગાયબ થઈ રહી છે. તે લખે છે કે, શિક્ષણમાં પુરૂષો અને સ્ત્રીઓનો ગુણોત્તર વધ્યો છે, તેમ છતાં મુસ્લિમ મહિલાઓ સ્પષ્ટપણે વર્કફોર્સમાંથી ગેરહાજર છે.

વર્કફોર્સમાં મુસ્લિમ મહિલાઓની ગેરહાજરી નોંધતી વખતે, શાદાબ એ નિર્દેશ કરવાનું ભૂલતી નથી કે આપણી શિક્ષણ પ્રણાલી અને રોજગાર વચ્ચે અંતર છે, બંને વચ્ચે એક સેતુ બનાવવાની જરૂર છે.

પીરિયડિક લેબર ફોર્સ સર્વે (PLFS)ના 2021-22ના અહેવાલ મુજબ, મુસ્લિમ મહિલાઓ માત્ર 15 ટકા અને હિંદુ મહિલાઓ 26 ટકા છે. PLFS (2020-21) વિશે વાત કરતાં, કામ કરતી મુસ્લિમ મહિલાઓની સંખ્યા 15.3 ટકા હોવાનું જણાવવામાં આવ્યું હતું. એટલે કે હવે સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે.

જો તમે ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં વહેંચાયેલા PLFS (2021-22)ના ડેટા પર નજર નાખો તો એક આશ્ચર્યજનક સત્ય સામે આવે છે. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં કુલ વર્કફોર્સમાં મુસ્લિમ મહિલાઓનો હિસ્સો 16.5 ટકા છે, જ્યારે શહેરી વિસ્તારોમાં મુસ્લિમ મહિલાઓનો હિસ્સો 12 ટકા છે.

અહીં ધ્યાન આપવાવાળી વાત એ છે કે, ભારતના અન્ય બે મુખ્ય લઘુમતી સમુદાયો, ખ્રિસ્તી અને શીખની મહિલાઓની સંખ્યા વર્કફોર્સમાં મુસ્લિમ મહિલાઓ કરતાં વધુ છે.

શાદાબ નિર્દેશ કરે છે કે, સામયિક લેબર ફોર્સ સર્વે (PLFS) રિપોર્ટ ત્રણ અવ્યવસ્થિત બિનસાંપ્રદાયિક વલણો દર્શાવે છે. 1: આપણા દેશમાં સ્ત્રી શ્રમ દળની ભાગીદારી (FLFP) દર ખૂબ જ નીચા સ્તરે અટકી ગયો છે (ભારતના કુલ કાર્યબળમાં 57.3 ટકા પુરુષો અને 24.8 ટકા સ્ત્રીઓ છે). 2: મહિલા રોજગારને આવકના પૂરક સ્ત્રોત તરીકે જોવામાં આવે છે, અને તે પરિવાર માટે મુશ્કેલ સમયમાં જ સક્રિય થાય છે. 3: અવેતન મજૂરી (એવું કામ કે જેમાં પગાર નથી મળતો) કરતી મહિલાઓમાં ઉચ્ચ શિક્ષિત મહિલાઓનો હિસ્સો પણ વધ્યો છે.

2017-18માં, સ્નાતક (અથવા ઉચ્ચ) સ્તરનું શિક્ષણ ધરાવતી 6.2 ટકા મહિલાઓ (15-59 વર્ષની) અવેતન કામમાં રોકાયેલી હતી. જ્યારે 2021-22 સુધીમાં આ હિસ્સો વધીને 11.2 ટકા થયો હતો. આ આંકડા દર્શાવે છે કે, અવેતન મજૂરીમાં શિક્ષિત મહિલાઓની સંખ્યા વધી રહી છે.

જૂન 2022માં 'લેડ બાય ફાઉન્ડેશન' દ્વારા કરવામાં આવેલા સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું છે કે, જો બે હિન્દુ અને મુસ્લિમ મહિલાઓ એક જ નોકરી માટે અરજી કરે છે, તો મુસ્લિમ મહિલાને ફોન આવવાની શક્યતા હિન્દુ મહિલા કરતાં લગભગ 50 ટકા ઓછી છે.

આ માટે લેડ બાય ફાઉન્ડેશને એક પ્રયોગ કર્યો હતો. ફાઉન્ડેશને 10 મહિનામાં લગભગ 1000 નોકરીઓ માટે અરજી કરી. આ અરજીઓ નોકરી સંબંધિત વેબસાઇટ્સ દ્વારા મોકલવામાં આવી હતી. લાયકાત એક જ રાખવામાં આવી હતી, ફરક માત્ર નામમાં હતો. એકનું નામ હિંદુ યુવતીનું હતું, બીજીનું નામ મુસ્લિમ યુવતીનું. હિંદુ અને મુસ્લિમ અરજદારો વચ્ચે હકારાત્મક પ્રતિભાવમાં તફાવત 47 ટકા હતો.

સંશોધનને ઉલ્લેખીને DW પર પ્રકાશિત થયેલા એક અહેવાલ મુજબ, 'હિન્દુ મહિલાને નોકરીની 1,000 અરજીઓમાંથી 208 હકારાત્મક પ્રતિસાદ મળ્યા. બીજી તરફ, મુસ્લિમ મહિલાઓનો આમાંથી અડધાથી પણ ઓછા 103 લોકો દ્વારા સંપર્ક કરવામાં આવ્યો હતો.' ડૉ. રૂહા શાદાબ પણ આ સંશોધનમાં સામેલ હતા.