સુપ્રીમ કોર્ટના ચીફ જસ્ટિસ ડી.વાઈ. ચંદ્રચૂડે શનિવારે એક કાર્યક્રમમાં પોતાની દિવંગત પૂર્વ પત્નીને યાદ કર્યા અને તેમની સાથે જોડાયેલો કિસ્સો સંભળાવ્યો. તેમણે કાયદાકીય વ્યવસાયે સારા સમન્વયની વકીલાત કરી. તેમણે કહ્યું કે, મારી દિવંગત પત્ની એક વકીલ હતા. જ્યારે તેઓ એક લૉ ફર્મમાં નોકરી માટે ઇન્ટરવ્યૂ આપવા માટે પહોંચ્યા તો ત્યાં તેમણે પૂછ્યું કે કામના કલાક શું હશે? તેના પર તેમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે કામના કલાક નક્કી નથી 24x7 અને 365 દિવસ કામ હશે.
CJI ચંદ્રચૂડ શનિવારે બેંગ્લોરમાં નેશનલ લૉ સ્કૂલ ઓફ ઈન્ડિયા યુનિવર્સિટીના 31માં વાર્ષિક દીક્ષાંત સમારોહને સંબોધિત કરી રહ્યા હતા. તેમણે જણાવ્યું કે, મારી દિવંગત પૂર્વ પત્ની બારના સભ્ય હતા. જ્યારે હું જજ બની ગયો તો તેમણે લિટિગેશન વકીલના રૂપમાં પ્રેક્ટિસ છોડી દીધી હતી. ત્યારબાદ તેઓ એક લૉ ફર્મમાં નોકરી માટે ઇન્ટરવ્યૂ આપવા માટે ગયા. ત્યાં દિવંગત પત્નીએ જ્યારે ફેમિલીવાળી મહિલાઓ બાબતે પૂછ્યું તો તેમણે પણ જણાવ્યું હતું કે પરિવાર સાથે સમય વિતાવવાનો કોઈ સમય નહીં મળે. તેમને એવા પતિ શોધવા કહેવામાં આવ્યું, જે ઘરનું કામ કરી શકે.
તેમણે આગળ કહ્યું કે, આ વાસ્તવિકતા છે જે વર્ષ 2003-04માં વ્યવસાયમાં સામેલ હતા, પરંતુ તેઓ વસ્તુમાં બદલાવને લઈને આશાવાદી છે. સંસ્થાઓને સમાન અવસરવાળા કાર્યસ્થળ બનાવવા માટે (માસિક ધર્મ બાબતે) ખૂલીને વાતચીત કરવું મહત્ત્વપૂર્ણ છે. જો કે, હવે સ્થિતિ સારી થઈ રહી છે. CJIએ બદલાવમાં પોતાના યોગદાન બાબતે વિસ્તારથી જણાવ્યું. તેમણે કહ્યું કે, તેઓ પોતાના આધીન કામ કરનારી મહિલા કાયદા કલર્કોને માસિક ધર્મથી સંબંધિત સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ પર ઘરથી કામ કરવાની મંજૂરી આપે છે. તેમણે આગળ કહ્યું કે, ગયા વર્ષે સુપ્રીમ કોર્ટમાં પાંચમાંથી ચાર લૉ ક્લર્ક મહિલાઓ હતી.
તેમના માટે આ અસામાન્ય વાત નથી કે તેઓ મને સવારે ફોન કરે અને કહે કે સર, મને માસિક ધર્મમાં એઠન છે. હું તેમને કહું છું કૃપયા ડર્યા વિના ઘરથી કામ કરવાનું ચાલુ રાખો. મને વિશ્વાસ છે કે તમે પોતાનું કામ હંમેશાંની જેમ જ કરશો, પરંતુ પોતાના સ્વાસ્થ્યનો સારો ખ્યાલ રાખે અને આરામ કરો. સ્વાસ્થ્ય સૌથી પહેલા આવે છે. આ વાતચીત થવી સાધારણ કારણે મહત્ત્વપૂર્ણ છે કે અમે એ દેખાવ નહીં કરી શકીએ કે આ મુદ્દો આપણાં સમાજમાં ઉપસ્થિત નથી. CJIએ વધુ એક ઘટના શેર કરી, જ્યારે SCBA સભ્ય તેમને મળવા આવ્યા તો તેમણે જણાવ્યું કે, સુપ્રીમ કોર્ટમાં મહિલાઓના શૌચાલયોમાં સેનિટરી નેપકિન ડિસ્પેન્સર સ્થાપિત કર્યા છે.
મને લાગ્યું કે આ વાતચીત થવી જ જોઈએ, જો આપણે પોતાની સંસ્થાઓને સમાન અવસરવાળું કાર્યસ્થળ બનાવ્યું છે. CJIએ એક અન્ય ઘટના પણ શેર કરી, જ્યારે એક કાયદાના વિદ્યાર્થીને લૉ ફાર્મમાં જાતિગત ભેદભાવનો સામનો કરવો પડ્યો. તેમણે કહ્યું કે, મેં હાલમાં જ એક કહાની સાંભળી, જેથી મારું દિલ તૂટી ગયું. મને કહેવામાં આવ્યું કે, એક યુવા વિદ્યાર્થીએ એક લૉ ફર્મમાં પોતાની ઇન્ટર્નશીપ શરૂ કરી. ઓફિસ પહોંચવા પર સુપરવાઇઝરે તેને પૂછ્યું કે તે કઇ જાતિનો છે. જવાબ સાંભળ્યા બાદ ઇન્ટર્નને ઓફિસમાં ન આવવા કહ્યું.
મારે સ્વીકારવું પડશે કે જ્યારે મેં આ ઘટના બાબતે સાંભળ્યું તો હું નિરાશાથી ભરાઈ ગયો. CJIએ કહ્યું કે વકીલ, સમાજ અને તેમના અન્યાયો બાબતે ઊંડાઈથી જાગૃત છે. સંવૈધાનિક મૂલ્યોને બનાવી રાખવાની આપણી જવાબદારી બીજાઓથી વધારે છે. પછી આ ઘટના દેખાડે છે કે કેટલાક વકીલ સંવૈધાનિક મૂલ્યો બનાવી રાખવા તો દૂર કાયદાનું ઉલ્લંઘન કરી રહ્યા છે. CJIએ લૉ સ્ટુડન્ટને સલાહ આપી કે સારા વકીલ બનવાની જગ્યાએ, સારા વ્યક્તિ બનવાનો પ્રયાસ કરે. જો સફળ થવાની કિંમત એ છે કે આપણે અંતરાત્મા વિરુદ્ધ કામ કરવું પડશે કે અન્યાય પ્રત્યે ઉદાસીન રહેવું પડશે તો જાણી લો કે તેની કિંમત ઘણી બધી છે.
15.jpg)
