હિન્દુઓ માટે બનાવેલા કાયદા આદિવાસીઓને કેમ લાગુ પડતા નથી? શું છે સરના ધર્મ સંહિતા

દ્રૌપદી મુર્મુના રાષ્ટ્રપતિ બન્યા બાદ આદિવાસીઓની 'સરના ધર્મ સંહિતા' લાગુ કરવાની અપેક્ષા વધી ગઈ છે. ઝારખંડના આદિવાસીઓ લાંબા સમયથી પોતાના માટે અલગ ધર્મ સંહિતા લાગુ કરવાની માંગ કરી રહ્યા છે. ઝારખંડ સરકારે ધર્મ કોડ બિલ પણ પસાર કર્યું હતું, પરંતુ તેને હજુ સુધી કેન્દ્ર સરકાર તરફથી મંજૂરી મળી નથી. શું છે 'સરના ધર્મ સંહિતા'નો આખો મામલો? અને શું આદિવાસીઓ હિન્દુ નથી?

દ્રૌપદી મુર્મુના રાષ્ટ્રપતિ બન્યા બાદ આદિવાસીઓએ ફરી એકવાર પોતાના માટે અલગ ધર્મ સંહિતા બનાવવાની માંગણી તેજ કરી છે. આદિવાસીઓ વર્ષોથી 'સરના ધર્મ સંહિતા' લાગુ કરવાની માંગ કરી રહ્યા છે. ઝારખંડમાં CM હેમંત સોરેનની સરકારે 'સરના આદિવાસી ધર્મ કોડ' બિલ પણ પસાર કર્યું હતું, પરંતુ તે મંજૂરી માટે કેન્દ્ર સરકાર પાસે અટવાયેલું છે. આદિવાસીઓનો એક મોટો વર્ગ છે જે પોતાને હિંદુ નથી માનતો. તેમાંથી ઝારખંડમાં આદિવાસીઓની સૌથી વધુ વસ્તી છે. આ આદિવાસીઓ પોતાને 'સરના ધર્મ' તરીકે ઓળખાવે છે.

અનુસૂચિત જનજાતિ એટલે કે આદિવાસીઓને બંધારણમાં 'હિન્દુ' ગણવામાં આવે છે. પરંતુ ઘણા એવા કાયદા છે જે તેમને લાગુ પડતા નથી. હિંદુ મેરેજ એક્ટ 1955, હિંદુ ઉત્તરાધિકાર અધિનિયમ 1956, અને હિંદુ દત્તક અને જાળવણી અધિનિયમ 1956 ની કલમ 2(2) અને હિંદુ એડલ્ટહુડ એન્ડ ગાર્ડિયનશિપ એક્ટ 1956ની કલમ 3(2) અનુસૂચિત જનજાતિને લાગુ પડતી નથી.

આનો અર્થ એ થયો કે બહુપત્નીત્વ, લગ્ન, છૂટાછેડા, દત્તક, ભરણપોષણ, ઉત્તરાધિકાર જેવી તમામ જોગવાઈઓ અનુસૂચિત જનજાતિના લોકોને લાગુ પડતી નથી. તેનું એક કારણ એ છે કે, લગ્ન, છૂટાછેડા અને ઉત્તરાધિકાર અંગે સેંકડો જનજાતિઓ અને પેટા-જનજાતિઓના પોતાના રિવાજો અને પરંપરાઓ છે.

2001માં, સુપ્રીમ કોર્ટે એક કેસમાં ચુકાદો આપ્યો હતો કે અનુસૂચિત જનજાતિના લોકો હિંદુ ધર્મનું પાલન કરે છે, પરંતુ તેઓ હિંદુ લગ્ન અધિનિયમની કલમ 2(2)ના કાર્યક્ષેત્રની બહાર છે. તેથી, તેમને IPCની કલમ 494 (બહુપત્નીત્વ) હેઠળ દોષિત ઠેરવી શકાય નહીં. આ અંતર્ગત 2005માં એક કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે અનુસૂચિત જનજાતિના લોકો તેમના સમુદાયના રીતિ-રિવાજો અનુસાર લગ્ન કરી શકે છે.

આદિવાસીઓ પોતાને હિંદુ માનતા નથી. પરંતુ આનો અર્થ એ નથી કે તમામ આદિવાસીઓ પોતાને હિંદુ માનતા નથી. એક મોટો વર્ગ એવો છે જે પોતાને હિંદુ નહીં પણ 'સરના' માને છે.

સરના એટલે પ્રકૃતિની પૂજા કરનારા લોકો. ઝારખંડમાં સરના ધર્મના અનુયાયીઓ મોટી સંખ્યામાં છે. આ લોકો પોતાને પ્રકૃતિના પૂજારી કહે છે. તેઓ કોઈ ભગવાન કે મૂર્તિની પૂજા કરતા નથી.

જેઓ પોતાને સરના ધર્મના માને છે તેઓ ત્રણ પ્રકારની પૂજા કરે છે. પહેલો ધર્મ એટલે પિતા, બીજો ધર્મ એટલે માતા અને ત્રીજો પ્રકૃતિ એટલે કે વન. સરના ધર્મના અનુયાયીઓ 'સરહુલ' ઉત્સવ ઉજવે છે. આ દિવસથી તેમનું નવું વર્ષ શરૂ થાય છે.

સરના ધર્મના અનુયાયીઓ પોતાને હિંદુઓથી અલગ ગણાવે છે. ગયા વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં એક કોન્ફરન્સમાં CM હેમંત સોરેને કહ્યું હતું કે, 'આદિવાસીઓ ક્યારેય હિંદુ નહોતા અને નથી. આમાં કોઈ મૂંઝવણ નથી. આપણું બધું અલગ છે. આપણે પ્રકૃતિની પૂજા કરીએ છીએ.'

આ સરના ધર્મ સંહિતા શું છે? વસ્તી ગણતરીના રજિસ્ટરમાં એક કોલમ હોય છે, આ કોલમમાં વિવિધ ધર્મોના અલગ અલગ કોડ છે. હિંદુ ધર્મના 1, મુસ્લિમના 2, ખ્રિસ્તી ધર્મના 3.ની જેમ સરના ધર્મ માટે પણ અલગ કોડની માંગ છે. જો કેન્દ્ર સરકાર સરના ધર્મ માટે અલગ કોડની માંગણી સ્વીકારશે તો 'સરના' પણ હિન્દુ, મુસ્લિમની જેમ અલગ ધર્મ બની જશે.

ઝારખંડના આદિવાસીઓ વર્ષોથી પોતાના માટે અલગ 'સરના ધર્મ કોડ' લાગુ કરવાની માંગ કરી રહ્યા છે. આદિવાસીઓની આ માંગ 80ના દાયકાથી ચાલી રહી છે. 2019માં ઝારખંડમાં CM હેમંત સોરેનની સરકાર આવ્યા બાદ આ માંગ વધુ તીવ્ર બની હતી. CM સોરેને 'સરના ધર્મ કોડ બિલ' પસાર કર્યું હતું. આ બિલ હજુ પણ કેન્દ્ર સરકાર પાસે મંજૂરી માટે અટવાયેલું છે.

એક મહિના પહેલા ઝારખંડના CM હેમંત સોરેને ટ્વીટ કરીને કહ્યું હતું કે, 'અમે સરના ધર્મ કોડ બિલ પાસ કરી દીધું છે, પરંતુ કેન્દ્ર સરકાર તે નથી કરી રહી.'

ગયા વર્ષે, ઝારખંડ સરકારે કેન્દ્ર સરકારને પત્ર લખીને જણાવ્યું હતું કે, રાજ્યમાં આદિવાસીઓની વસ્તી 1931માં 38.3% હતી, જે 2011માં ઘટીને 26% થઈ ગઈ હતી. તેનું એક કારણ એ છે કે લોકો કામ માટે બીજા રાજ્યોમાં જાય છે અને ત્યાં તેમની ગણતરી આદિવાસીઓમાં થતી નથી. તેથી, જો તેમને એક અલગ કોડ મળે, તો સમગ્ર વસ્તીની ગણતરી કરી શકાય.

બ્રિટિશકાળમાં ભારતમાં 1871માં પ્રથમ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવી હતી. ત્યારે આદિવાસીઓ માટે અલગ ધર્મ કોડ સિસ્ટમ હતી. આ સિસ્ટમ 1941 સુધી અમલમાં રહી. પરંતુ આઝાદી પછી, જ્યારે 1951માં પ્રથમ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવી, ત્યારે આદિવાસીઓને 'શિડ્યુલ ટ્રાઈબ' એટલે કે ST એટલે કે અનુસૂચિત જનજાતિ તરીકે ઓળખવામાં આવી અને વસ્તી ગણતરીમાં 'અન્ય'ના નામે ધર્મની કેટેગરી બનાવવામાં આવી હતી.

2011ની વસ્તી ગણતરી મુજબ દેશમાં અનુસૂચિત જનજાતિની વસ્તી 10.45 કરોડથી વધુ છે. તેમાંથી 86.45 લાખ વસ્તી ઝારખંડમાં છે. ઝારખંડની 26 ટકાથી વધુ વસ્તી આદિવાસી છે.

2011ની વસ્તી ગણતરીમાં 79 લાખથી વધુ લોકો એવા હતા જેમણે ધર્મ કોલમમાં 'અન્ય' ભર્યું હતું, પરંતુ સાડા 49 લાખથી વધુ લોકો એવા હતા જેમણે અન્યને બદલે 'સરના' લખ્યું હતું. અને આ 49 લાખમાંથી 42 લાખ ઝારખંડના હતા. સરના ધર્મ માટે અલગ કોડની માગણી કરનારાઓ દલીલ કરે છે કે જ્યારે 45 લાખની વસ્તી ધરાવતા જૈન ધર્મ માટે અલગ કોડ છે, ત્યારે 49 લાખ લોકોએ સરનાને ધર્મ તરીકે પસંદ કર્યો, તો પછી અલગ ધર્મ માનવામાં શું વાંધો છે?

જ્યારે ઝારખંડ વિધાનસભામાં 'સરના આદિવાસી ધર્મ કોડ બિલ' પસાર કરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે CM સોરેન સરકારે કહ્યું હતું કે, 'તેનાથી આદિવાસીઓને ઓળખ મળશે અને તેમની સંસ્કૃતિ અને ધાર્મિક સ્વતંત્રતાનું રક્ષણ કરવામાં આવશે. CM હેમંત સોરેન પણ સરના ધર્મમાંથી જ આવે છે.