હિતેન્દ્ર દેસાઈ: યુદ્ધ જેવા મુશ્કેલ સમયના મજબૂત નેતા

હિતેન્દ્ર દેસાઈએ 20 સપ્ટેમ્બર 1965થી 12 મે 1971 સુધી ગુજરાતના મુખ્યપ્રધાન તરીકે કાર્ય કર્યું. આ સમયગાળો ગુજરાત માટે ખૂબ જ અગત્યનો એટલા માટે હતો કારણ કે તે સમયે યુદ્ધ, રાજકીય વિખવાદ અને આર્થિક પડકારો હતા. 9 ઓગસ્ટ 1915ના રોજ સુરતમાં જન્મેલા દેસાઈ એક વકીલ અને સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના લડવૈયા હતા. તેમની સંગઠનાત્મક કુશળતાને કારણે તેઓ સશક્ત નેતા બન્યા. તેઓએ ગુજરાતને એક અશાંત સમયમાં સ્થિર બનાવવા માટે મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. 

હિતેન્દ્ર દેસાઇ મહાત્મા ગાંધી અને સરદાર પટેલની સાથે આઝાદીની લડતામાં ભાગ લીધો હતો. 1960 પહેલાં તેમણે બોમ્બે સરકારમાં સેવાઓ આપી હતી. ગુજરાત રાજ્ય બન્યા પછી તેઓ જીવરાજ મહેતા કેબિનેટમાં સૌપ્રથમ શિક્ષણ મંત્રી બન્યા. 1965માં બલવંતરાય મહેતાના અવસાન પછી, દેસાઈ મુખ્યમંત્રી બન્યા અને ગુજરાતનું નેતૃત્વ કર્યું. ખાસ કરીને 1965ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ અને તેની અસરોથી રાજ્યને સંભાળવામાં તેઓ મહત્વપૂર્ણ રહ્યા. 

1965ના ભારત-પાક યુદ્ધ દરમિયાન, ગુજરાતને તેની અસરોથી સુરક્ષિત રાખવું એક મોટો પડકાર હતો. રાજ્યની સરહદો પાકિસ્તાન સાથે જોડાયેલી હતી. દેસાઈએ કેન્દ્ર સરકાર સાથે મળીને સરહદોની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરી. યુદ્ધથી અસરગ્રસ્ત લોકોને સહાય કરી. યુદ્ધ પછી, તેમણે ગુજરાતના આર્થિક વિકાસ માટે ઉદ્યોગોને પ્રોત્સાહન આપ્યું, ખાસ કરીને અમદાવાદ અને સુરત જેવા શહેરોમાં ઉદ્યોગો વિકસાવ્યા. તે ઉપરાંત, ગ્રામ વિકાસને પણ આગળ ધપાવ્યો. 

શિક્ષણ મંત્રી તરીકેના અનુભવને કારણે તેમણે શાળાઓ અને વ્યવસાય આધારિત તાલીમને આગળ ધપાવ્યું. તેમણે શહેરી તેમજ ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં શિક્ષણની પહોંચ વધારી. તેમણે અનામત વર્ગો માટે નીતિઓ અમલમાં મૂકી. સામાજિક સમાનતાને પ્રોત્સાહન આપ્યું. તેમની આ નીતિઓ કોંગ્રેસની રાષ્ટ્રીય એજન્ડા સાથે ગોઠવાયેલી હતી, જેના કારણે ગુજરાતના વિકાસમાં મહત્વનું યોગદાન મળ્યું. 

1967માં કોંગ્રેસ પાર્ટી Congress (O) અને Congress (R)માં વહેંચાઈ ગઇ. હિતેન્દ્ર દેસાઈ Congress (O) પક્ષના નેતા તરીકે ઊભા રહ્યા, પરંતુ 1967ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં સ્વતંત્ર પક્ષ (Swatantra Party) સામે પરાજય ભોગવવો પડ્યો. તેઓ 1971માં થોડાક સમય માટે પુનઃ સત્તામાં આવ્યા, પરંતુ ઇન્દિરા ગાંધીના Congress (R)ની તાકાતને કારણે તેમની સ્થિતિ નબળી પડી. આ આંતરિક વિખવાદને કારણે 1971માં તેમણે મુખ્યમંત્રી પદથી રાજીનામું આપવું પડ્યું. 

હિતેન્દ્ર દેસાઈનું મુખ્ય યોગદાન મુશ્કેલ સમયમાં ગુજરાતને સ્થિર રાખવું હતું. 12 સપ્ટેમ્બર 1993ના રોજ તેમનું અવસાન થયું. તેઓના નેતૃત્વ હેઠળ ગુજરાતે એક સ્થિર રાજકીય અને આર્થિક સંક્રમણ જોયું. ભલે તેમના કાર્યકાળને પક્ષની આંતરિક રાજકીય ઉથલપાથલથી પડકાર મળ્યો હોય, તેમ છતાં તેઓ ગુજરાતના આરંભકાળના મહત્વપૂર્ણ નેતા તરીકે યાદ રહેશે.