સુરતીઓએ ફાયર સેફ્ટી માટે જાગૃત થવું જોઈશે

(ઉત્કર્ષ પટેલ)

સુરત શહેર જે ગુજરાતનું આર્થિક મુખ્ય કેન્દ્ર અને ભારતના સૌથી ઝડપથી વિકસતા શહેરોમાંનું એક છે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી આગ લાગવાની ઘટનાઓના વધતા ક્આંકડાઓથી હેરાન પરેશાન છે. આ ઘટનાઓ માત્ર ચિંતાજનક જ નથી પરંતુ ઘણી વખત દુઃખદ પરિણામોને પણ જન્મ આપી ચૂકી છે. ભલે તે શાળાઓ હોય, ટ્યુશન ક્લાસિસ હોય, ટેક્સટાઈલ માર્કેટો હોય કે ઔદ્યોગિક એકમો હોય. આગની ઘટનાઓએ સુરતના નાગરિકો અને સરકારી તંત્રને એક મહત્વનો પ્રશ્ન ઉભો કર્યો છે: શું આપણે ફાયર સેફ્ટી માટે પૂરતા જાગૃત અને સજ્જ છીએ?

આગની ઘટનાઓનો વધતો ગ્રાફ:

સુરત શહેરમાં આગ લાગવાની ઘટનાઓનો ઈતિહાસ નવો નથી પરંતુ તાજેતરના વર્ષોમાં ઘટનોનો અચાનક વધારો થયો છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2019માં સારથાણા વિસ્તારમાં એક કોચિંગ સેન્ટરમાં લાગેલી આગમાં 22 નિર્દોષ વિદ્યાર્થીઓના મોત થયા હતા. આ ઘટનાએ સમગ્ર દેશને હચમચાવી દીધો હતો અને ફાયર સેફ્ટીના ધોરણો પર સવાલો ઉભા કર્યા હતા. તાજેતરમાં જ ફેબ્રુઆરી 2025માં શિવશક્તિ ટેક્સટાઈલ માર્કેટમાં લાગેલી ભયંકર આગે કરોડો રૂપિયાનું નુકસાન કર્યું અને એક વ્યક્તિનો જીવ પણ લીધો. ઉપરાંત ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં કેમિકલ ફેક્ટરીઓમાં અને નાનીમોટી માર્કેટોમાં આગની ઘટનાઓ સતત બની રહી છે. આ ઘટનાઓ દર્શાવે છે કે સુરતમાં ફાયર સેફ્ટીની સમસ્યા ગંભીર બની રહી છે.

અવારનવાર લાગતી આગનાં મૂળ કારણો:

આગ લાગવાની ઘટનાઓ પાછળ ઘણાં કારણો જવાબદાર હોય છે. મોટાભાગે શોર્ટ સર્કિટ, ગેસ લીકેજ, અયોગ્ય વીજળીની વાયરિંગ અને જ્વલનશીલ પદાર્થોનો અનિયંત્રિત સંગ્રહ આગનું મુખ્ય કારણ બનતું હોય છે. ટેક્સટાઈલ માર્કેટોમાં પોલિસ્ટર કાપડ અને અન્ય જ્વલનશીલ સામગ્રીનો મોટો જથ્થો હોવાથી આગ ઝડપથી ફેલાય છે. ઔદ્યોગિક ગૃહોમાં કેમિકલનો ઉપયોગ અને તેની સુરક્ષા માટે પૂરતી સાવચેતી ન રાખવાથી પણ આગનું જોખમ વધે છે. આ ઉપરાંત ઘણી જગ્યાએ ફાયર સેફ્ટીના સાધનોનો અભાવ અથવા તેનું નિયમિત જાળવણી ન થવું પણ મોટી ભૂલ સાબિત થાય છે.

સુરતીઓમાં જાગૃતિનો અભાવ:

સુરતના નાગરિકોમાં ફાયર સેફ્ટી અંગે જાગૃતિનો અભાવ એ આ સમસ્યાનું એક મોટું કારણ છે. ઘણા લોકો પોતાની રહેણાંક સોસાયટીઓ, ઓફિસો કે દુકાનોમાં ફાયર એક્ઝિટ, ફાયર એક્સ્ટિંગ્વિશર કે સ્મોક ડિટેક્ટર જેવી મૂળભૂત સુવિધાઓની હાજરી પણ ચકાસતા નથી. શાળાઓ અને ટ્યુશન ક્લાસિસમાં વિદ્યાર્થીઓની સુરક્ષા માટે ફાયર ડ્રિલનું આયોજન ભાગ્યે જ થાય છે. માર્કેટો અને શોપિંગ સેન્ટરોમાં જ્યાં હજારો લોકોની અવરજવર હોય છે, ત્યાં પણ ફાયર સેફ્ટીના નિયમોનું પાલન નજરે પડતું નથી. આવી સ્થિતિમાં નાગરિકોએ પોતાની આસપાસની સુરક્ષા વ્યવસ્થા પર નજર રાખવી અને જરૂરી પગલાં લેવાની જરૂર છે.

આગ લાગવાના કિસ્સાઓમાં સરકારી તંત્રની ભૂમિકા:

સુરત મહાનગરપાલિકા (SMC)નું ફાયર એન્ડ ઇમરજન્સી સર્વિસીસ વિભાગ શહેરની સુરક્ષા માટે સતત કાર્યરત છે અને તેની કામગીરી નોંધપાત્ર છે. ફાયર વિભાગના જવાનો આગની ઘટનાઓને રોકવા અને કાબૂમાં લેવા માટે પોતાનો જીવ જોખમમાં મૂકીને કામ કરે છે. તાજેતરની શિવશક્તિ માર્કેટની આગમાં 50થી વધુ ફાયર ગાડીઓ અને 20 પાણીના ટેન્કરોની મદદથી આગ પર કાબૂ મેળવવામાં આવ્યો હતો. આવી ઘટનાઓમાં SMC નો ત્વરિત પએક્શન પ્લાન અને સંકલન બિરદાવવા યોગ્ય છે. જોકે માત્ર પત્વરિતે દોડી જવાથી સમસ્યાનું સમાધાન થતું નથી; આગને રોકવા માટે નિવારક પગલાં લેવા જરૂરી છે.

ગુજરાત અગ્નિ નિવારણ અને જીવન સુરક્ષા ઉપાય વિષયક નિયમો, 2014 હેઠળ ફાયર સેફ્ટી સર્ટિફિકેટ (NOC) ફરજિયાત છે, અને તેની વેલિડિટી બે વર્ષની હોય છે. પરંતુ ઘણી ઇમારતો, માર્કેટો અને ફેક્ટરીઓમાં આ નિયમોનું પાલન થતું નથી. SMCએ આવી જગ્યાઓ પર કડક તપાસ અને દંડની કાર્યવાહી કરવાની જરૂર છે. સાથે જ, ફાયર સેફ્ટીના સાધનોની ઉપલબ્ધતા અને તેના ઉપયોગની તાલીમ પણ આપવી જોઈએ.

સુરતના નાગરિકો માટે સૂચનો:

સુરતના નાગરિકોએ હવે પોતાની સુરક્ષા માટે સક્રિય બનવું પડશે. નીચેના મુદ્દાઓ પર ધ્યાન આપવાથી જાગૃતિ લાવી શકાય:

1. ફાયર સેફ્ટી સાધનોની તપાસ: ઘરે, ઓફિસે કે દુકાનમાં ફાયર એક્સ્ટિંગ્વિશર, સ્મોક ડિટેક્ટર અને ફાયર એલાર્મ ઉપલબ્ધ છે કે નહીં તે ચકાસો.

2. ઇમરજન્સી એક્ઝિટ: બિલ્ડિંગમાં ઇમરજન્સી બહાર નીકળવાનો રસ્તો છે કે નહીં, અને તે અવરોધ વગરનો છે કે નહીં તેની ખાતરી કરો.

3. જાગૃતિ અભિયાન: સોસાયટીઓ, શાળાઓ અને માર્કેટોમાં ફાયર સેફ્ટીના ડેમોનું આયોજન કરો.

4. સરકારી તંત્રને સૂચન: જો ફાયર સેફ્ટીની સુવિધાઓમાં ખામી જણાય તો SMCના ફાયર વિભાગને જાણ કરો અને સુધારા માટે દબાણ લાવો.

લાગુ પડતા સરકારી વિભાગોને ટકોર:

સરકારી તંત્રે પણ પોતાની જવાબદારીઓ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. SMCએ ફાયર સેફ્ટીના નિયમોનું કડક પાલન કરાવવું જોઈએ અને નિયમિત ઓડિટ દ્વારા ખામીઓ દૂર કરવી જોઈએ. શિક્ષણ વિભાગે શાળાઓમાં ફાયર સેફ્ટીના પાઠ ફરજિયાત કરવા જોઈએ. ઔદ્યોગિક વિભાગે કેમિકલ ફેક્ટરીઓ પર વધુ નિયંત્રણ રાખવું જોઈએ અને જ્વલનશીલ પદાર્થોના સંગ્રહ માટે માર્ગદર્શિકા જારી કરવી જોઈએ.

અંતે અગત્યનું એ છે કે...

સુરત શહેરનું ભવિષ્ય તેના નાગરિકો અને સરકારી તંત્રના સંયુક્ત પ્રયાસો પર નિર્ભર છે. આગની ઘટનાઓ દુઃખદ છે, પરંતુ તેને રોકવી શકાય તેમ છે. નાગરિકોએ જાગૃત બનવું જોઈએ અને પોતાની આસપાસની ફાયર સેફ્ટીની વ્યવસ્થાઓ પર નજર રાખવી જોઈએ. SMCના ફાયર વિભાગની મહેનતને બિરદાવીએ, પરંતુ સાથે જ તેમને વધુ સજ્જ અને સક્રિય બનાવવા માટે સહયોગ પણ કરીએ. જો આપણે સૌ સાથે મળીને કામ કરીશું, તો સુરતને આગના જોખમથી મુક્ત કરી શકીશું અને એક સુરક્ષિત ભવિષ્યનું નિર્માણ કરી શકીશું.

(લેખક એક પ્રતિષ્ઠિત ઉદ્યોગપતિ અને સમાજસેવક છે. લેખમાં વ્યક્ત કરેલા વિચારો તેમના અંગત વિચારો છે.)